هنر سوزن دوزی که یکی از هنرهای تاریخی و فاخر دست زنان بلوچ به شمار می‌رود

نقش دست زنان بلوچ نقشه راه مد و لباس ایرانی

هنر سوزن دوزی که یکی از هنرهای تاریخی و فاخر دست زنان بلوچ به شمار می‌رود باوجود مهجور ماندن اما همچنان ترسیم کننده نقشه راه مد و لباس ایرانی است و در صورت شناساندن آن نقش دست زنان بلوچ این قابلیت را دارد که نقشه راه مد و لباس بازارهای جهانی شود.

تاریخچه سوزن دوزیشاید نتوان سند دقیقی از تاریخچه هنر سوزن دوزی ارائه نمود اما در خصوص قدمت و معرفی هنر سوزن دوزی زنان بلوچ می‌توان به این بسنده نمود که در آثار مشکوفه بر روی سفال‌های مربوط به هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد اشکالی هندسی مشابه نقوش دست زنان بلوچ دیده می‌شود و همچنین به اعتقاد برخی پژوهشگران و بر اساس شواهد موجود نقوش سوز ن دوزی بلوچ قرابت و نزدیکی خاصی با نقوش سنگ نگاره های پیش از تاریخ دارد که همین قدمت سوزن دوزی باعث شده بر جذابیت و اعتبار این هنر رازآلود افزون گردد.

نقش دست زنان بلوچ نقشه راه مد و لباس ایرانیهنر دست زنان بلوچ چنان دارای جذابیت و انعطاف است که اکثر طراحان لباس و مد ایرانی و همچنین سایر صنایع تولیدی طرح‌های صورت گرفته را با محوریت سوزن دوزی بلوچ و با الهام از نقش و نگار این هنر دست زنان ایرانی مزین می‌نمایند.

همچنین باوجود اینکه سوزن دوزی در فرهنگ بلوچ بیشتر در پوشش زنان بلوچ و یا بر روی پشتی، بالشت، پرده، رومیزی و… مورد استفاده قرار گرفته اما در حال حاضر برخی از طراحان خلاق مد و لباس بلوچ از نقوش این هنر فاخر در لباس‌های مردان از قبیل پیراهن، کروات، شال گردن و … بهره جسته‌اند که این مهم توانسته مورد توجه و پسند جوانان و دوستداران فرهنگ و هنر به خصوص هنرمندان موسیقی و سینما در ایران و خارج از مرزها نیز واقع گردد.

با آنکه هنر سوزن دوزی و به تبع آن البسه زنان بلوچ در کشور و حتی فراتر از مرزهای این آب و خاک توانسته محبوبیت خود را در میان مردم و دوستداران به فرهنگ و هنر ناب ایرانی ایجاد نماید، این صنعت در ایران باتوجه به عدم بازاریابی محصولات سوزن دوزی فقط به صورت اختصاصی در بین قشر مرفه جامعه مورد استفاده قرار گرفته و بدلیل محدودیت در عرضه این هنر، عموم مردم از دسترسی به این هنر اصیل محروم مانده‌اند.

هنر سوزن دوزی در سالهای دهه پنجاه و شصتگرچه با تحولات پیش آمده در سالهای دهه شصت شمسی انقلاب اسلامی ایران مد و مدگرایی با رکود مواجه شد اما در همان سالهای اوایل انقلاب صنعت سوزن دوزی و البسه زنان بلوچ با وجود تحولات و دگرگونی‌ها و ایجاد تغییر در ذائقه جامعه به گل سرسبد بازارهای مد و لباس داخلی و خارجی تبدیل شد ومورد پسند و سلیقه دوستداران صنایع دستی ایرانی قرار گرفت.

به گفته برخی پژوهشگران تا سالهای ۶۵ و ۶۶ خرید محصولات سوزن دوزی و هنر دست زنان بلوچ در بازارهای جهانی از سطح قابل قبولی برخوردار بوده است به طوری که فرانسه با بیشترین خرید مقام اول، آلمان دوم، آمریکا سوم و کشورهای ژاپن، سوئیس، انگلیس و ایتالیا در رده های بعدی خرید محصولات سوزن دوزی بلوچ قرار داشته‌اند.

استقبال از سوزن دوزی بلوچ در داخل و خارج از کشورتاکنون آثار فاخر هنر دست زنان بلوچ بارها در داخل و خارج از کشور در نمایشگاه‌های مختلف در معرض نمایش و فروش گذاشته شده است که با استقبال چشمگیر علاقه‌مندان به صنعت مد و لباس ایرانی مواجه شده و از جمله این آثار می‌توان به آثار اساتید برجسته هنر سوزن‌دوزی ایران مرحوم «مهتاب نوروزی»، «زرخاتون ایرندگانی» و «شهناز ایرندگانی» اشاره کرد که در حال حاضر در محل دائمی نمایشگاه کاخ سعدآباد در معرض نمایش عموم قرار دارند.

جایگاه پوشش محلی در میان مردم بلوچ

مردم بلوچستان جز معدود اقوام ایرانی هستند که به پوشش محلی خود پایبندند و این لباس‌های فاخر بر تن زنان بلوچ چنان خود نمایی می‌کند تا جایی که نخستین جذابیت گردشگران این منطقه سوزن دوزی بلوچ و اولویت خرید مسافران البسه های بلوچی و محصولات سوزن دوزی است.

در میان مردم بلوچ فرهنگ استفاده از البسه های محلی پیوندی ناگسستنی با تاریخ و فرهنگ غنی این قوم دارد و زنان بلوچ معتقدند البسه محلی مکمل شخصیت و نشانه بارز هویتی آنان است تا جایی که در فرهنگ عامه مردم بلوچستان پوشش خود نقش تعیین کننده و مهمی دارد و در مناسبات اجتماعی نیز این مهم مشهود می‌باشد.

سوزن دوزی بلوچ در صدر جایگاه صنایع دستی ایرانسوزن دوزی بلوچ را که به جرات می‌توان جز میراث ماندگار قومی و معنوی زنان بلوچ برشمرد با دارا بودن جذابیت و ظرافت خاص علی رغم عدم توجه و شناساندن این هنر پردرآمد توسط نهادهای مربوطه، توانسته در صدر جایگاه صنایع دستی و میراث فرهنگی ایران زمین خودنمایی کند.

این هنر رازآلود که ریشه در تاریخ، فرهنگ غنی و فلوکلوریک مردم بلوچستان و باورهای عامیانه این قوم آریایی دارد چنان جذاب است که اکثر مردم شناسان هویت و پیچیدگی رفتاری زنان بلوچ را در دل تار و پود، نقش و نگار و پیچ و تاب اشکال هندسی پر رمز و راز این هنر جستجو می‌کنند.

مؤلفه های بسیاری در جایگاه البسه زنان بلوچ و هنر سوزن دوزی از جمله باورهای عامیانه، جغرافیای طبیعی، عقاید و فرهنگ دخیل هستند که این مهم توانسته بر درک صحیح هنر سوزن دوزی و در برقراری ارتباط با این هنر مفهومی تعیین کننده باشد.

سوزن دوزی بلوچ این صنعت بی بدیل و شاهکار دست زنان بلوچ در سراسر جهان با نام سوزن دوزی بلوچی شناخته شده است و در زبان بلوچی نیز به دس دوچ «dass duoch» یا سوچن دوچی «suochen duochi» شهرت دارد.

سوزن دوزی در میان سایر اقوام ایرانیسوزن دوزی نه تنها در میان مردم بلوچ رواج دارد بلکه در بین قوم ترکمن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما آنچه که سوزن دوزی بلوچ را با هنر سوزن دوزی ترکمن متمایز ساخته ظرافت سوزن دوزی بلوچ است.

در سوزن دوزی ترکمن استفاده از اشکال حیوانات و گل کاربرد ویژه ای دارد اما در سوزن دوزی بلوچ بیشتر طرح‌ها با محوریت اشکال هندسی صورت می‌گیرد که این طرح‌ها به گفته کارشناسان شباهت زیادی با طرح‌های سنگ نگاره‌ها و سفال‌های پیش از تاریخ است و استفاده از کامواهای ابریشمی نازک باعث شده تا سوزن دوزی بلوچ ظریف و متنوع جلوه نماید.

سوزن دوزی در سایر کشورهاسوزن دوزی در میان بلوچان کشورهای پاکستان، افغانستان و ترکمنستان نیز رواج دارد که سوزن دوزی بلوچان افغان شباهت زیادی با سوزن دوزی ترکمنستان دارد اما سوزن دوزی پاکستان همانند سوزن دوزی ایرانی از ظرافت و لطافت ویژه ای برخوردار است و تنوع بالای رنگ‌های سوزن دوزی بلوچی وهمچنین استفاده از نقوش تاریخی و رمز آلود بر جذابیت سوزن دوزی بلوچی افزوده است …

اساتید سوزن دوز در فقرباوجود قیمت‌های گزاف محصولات هنر دست زنان بلوچ در مزون‌ها و نمایشگاههای عرضه مد و لباس، اساتید برجسته این صنعت با فقر و نداری و در بدترین شکل ممکن دست و پنجه نرم می‌نمایند که نمونه بارز آن را می‌توان به استاد پرآوازه هنر سوزن دوزی ایران «مهتاب نوروزی» که سال پیش در بدترین شرایط ممکن درگذشت اشاره نمود و یا سایر اساتید از جمله «شهناز ایرندگانی»، «زرخاتون ایرندگانی»، «جمالی خالق زاده»، «زیتون کدخدایی» که محصولات و آثار تولیدی آنان نام و آوازه ای جهانی دارند حال و روزی بهتر از مرحوم مهتاب نوروزی ندارند.

عدم حمایت از مزون داران و طراحان مد و لباس بلوچیک مزون دار و طراح لباس بلوچ که در تهران فعالیت دارد، با انتقاد از بی مهری‌های مسئولین استانی نسبت به هنر سوزن دوزی و عدم حمایت از اساتید هنر سوزن دوزی و همچنین طراحان مد و لباس بلوچ، خواستار حمایت مسئولین از هنرمندان سوزن دوز شد و گفت: در حالی که محصولات دست اساتید سوزن دوز در نمایشگاه های خارج از کشور با استقبال گسترده مواجه می‌شود و با قیمت‌های میلیاردی به فروش می‌رسد اما در ایران هنرمندان و اساتید برجسته سوزن دوزی در فقر و نداری و بی توجهی به سر می‌برند.

به گفته کامبیز صالح زهی وی بارها به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان جهت دایر نمودن کارگاه سوزن دوزی در تهران به منظور شناساندن این هنر فاخر مراجعه نموده است اما مسئولین اذعان داشته که این اداره کل هیچ گونه بودجه ای در این زمینه ندارد!.همچنین «زیتون کدخدا» یک سوزن دوز می‌گوید: میراث فرهنگی و گردشگری هیچگونه برنامه و فعالیت مفیدی در راستای شناسایی هنر سوزن دوزی و حمایت از هنرمندان سوزن دوز نداشته است بلکه فعالیت آنان در صدور گواهینامه سوزن دوزی محدود شده است که صدور این گواهینامه هیچ کمکی به حال این وضعیت نابسامان نکرده است.