راستی چه روستای زیبایی، باغبان یکی از باغ های جون آباد می گفت: از زردآلو منحصر به فرد جون آباد نمی توان گذشت، درشتی، شیرینی، پرآبی و رنگ زرد و قرمز آن محال است مجذوب تان نکند.

آنقدر تعریف کرد که طاقت نیاورده و برای رسیدن به زردآلو جون آباد قصد سفر به درون روستا را کردیم اما باغبان خوش سیما و مهربان با شرمندگی خاصی گفت: عزیزانم اگر فصل زردآلو بود خودم برایتان تهیه می کردم اما افسوس که شرمنده میهمانانم شدم.

خیلی تعارف کرد که ساعاتی را در خانه اش میزبان ما باشد، اما دیر وقت بود و باید به سفر ادامه می دادیم.

طی طریق کردیم، 30 کیلومتری مانده به خاش تابلویی رنگ و رو رفته به محیطی پر رنگ و لعاب و زیبا و کم نظیر هدایتمان کرد.

وقتی مسیر تفتان را طی می کنید باورتان نمی شود که در سیستان و بلوچستان چنین مناظر سرسبز و بکر و جذاب وجود داشته باشد، دامنه تفتان با روستاهای سرسبز و باغ ها و جویبارهای فراوان لذت سفر فراموشی نشدنی را برای ما رقم زد.

شهرستان مرزی خاش در استان سیستان و بلوچستان ظرفیتها و توانمندیهای ارزشمند گردشگری، تفریحی و سیاحتی را در خود جای داده که برخی از آنها را با توصیف و تحلیل نمی توان تشریح کرد، باید از نزدیک نظاره کنید تا خلاقیت خالق یکتا بیش از پیش برایتان نمایان شود.

** جاذبه های طبیعی

1- کوه تفتان

کوه آتشفشان نیمه فعال تفتان /بام شرق ایران/ در 35 کیلومتری شمال شرقی شهرخاش واقع شده است و دارای سه قله معروف از جمله «چهل تن» و «تفتان» است.

ارتفاع قله تفتان 4050 متر است و از دهانه قله دود آتشفشانی مرکب از بخار آب، خاک و گاز گوگرد خارج می شود، برف سفید و گوگرد زرد رنگ بر قله این کوه سربه فلک کشیده عروس زیبایی را تداعی می کند که تور سفیدی همراه با شال زرد رنگ بر سرکرده و خودنمایی می کند.

این قله زیبا همه ساله پذیرای گردشگران و کوهنوردانی است که از اقصی نقاط کشور به این منطقه سفر می کنند و محو زیبایی آن می شوند.

مناسبترین زمان برای صعود به قله تفتان فصل بهار بویژه فروردین و اردیبهشت است که آب و هوای ملایم و پاکیزه همراه با بوی معطر پونه و سایر گیاهان وحشی به زیبایی انسان را مجذوب می کنند.

تفتان دارای پوشش گیاهی با غنای گونه ای بالا از جمله بنه، کسور، بادام کوهی، انجیر کوهی، زرشک، آویشن، کاسنی، پونه، آرچین و غیره است.

علاوه بر قله در اطراف تفتان مناظر و باغات زیبا و چشمه های متعددی است که از آن جمله چشمه های آب معدنی جم چین، امنی و چشمه آب گرم برابک.

در سال 1381 در شورایعالی حفاظت محیط زیست به عنوان اثر طبیعی - ملی ثبت گردید و محدوده آن در نقشه توپوگرافی از منحنی تر از 3700 متر به بالا تعیین شده و گستره آن در حدود 218 هکتار است، بر این اساس طبق قانون، یکسری مقررات خاص آثار طبیعی ملی از جمله ورود، عبور و توقف در محدوده مذکور بدون تحصیل پروانه از سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع بوده و همچنین حمل سلاح، بوته کنی، قطع اشجار، تعلیف احشام و تخریب محیط زیست اکیداً ممنوع است.

به منظور معرفی بیشتر این منطقه تابلوهای شناسایی در مسیر دسترسی نصب شده است.

مسیرهای دسترسی به تفتان از طریق روستای نارون وکوته واقع در کیلومتر 55 جاده خاش – زاهدان، از طریق روستای کلچات واقع در کیلومتر 25 جاده خاش - زاهدان است.

** رودخانه کاواری

این رودخانه زیبا در منطقه گوهرکوه از توابع بخش نوک آباد واقع شده که پوشیده از نی و در زمان پرآبی پذیرای پرندگان مهاجر است.

مسیر دسترسی به آن از طریق جاده نوک آباد در 60 کیلومتری جاده خاش - زاهدان به طرف گوهرکوه و سپس کاواری است.

** چشمه گل فشان پیر گل

این چشمه زیبا که گل از آن تراوش می کند در 70 کیلومتری جنوب غربی خاش و در کانون زیستی عشایر واقع در کوه های سیاه بند در شرق بزمان قراردارد.

وسعت آن حدود هشت هکتار و ارتفاع آن از سطح دریا 1650 متر می باشد.

این منطقه دارای چشمه های متعدد آب معدنی و جوشان به صورت گل فشان است.

رسوبات به جای مانده پس از خشک شدن، رنگی روشن پیدا کرده و در نهایت رنگ زرد را به معرض نمایش می گذارد.

پوشش گیاهی این منطقه عمدتاً بنه، انجیر کوهی، بادام کوهی، قیچ، گز و زیتون وحشی و غیره است.

راه دسترسی به آن از طریق روستای کارواندر و گونیچ واقع در کیلومتر 65 جاده خاش- ایرانشهر و از جاده خاکی اطراف کوه های سیاه بند می باشد. این محدوده نیز در سال 1381 در شورایعالی حفاظت محیط زیست به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شد از این رو مقررات تعیین شده برای اثر طبیعی ملی تفتان در خصوص پیرگل نیز قابلیت اجرایی دارد.

** غار پوسه

این غار در 43 کیلومتری جاده خاش به زاهدان واقع شده است.

غار در دره ای واقع در منطقه نارون با دهانه ای به ارتفاع 3 متر و طول تقریبی 25 متر وجود دارد در داخل آن آب به طرف خارج روان می باشد که برای کشاورزی استفاده می شود. در زمان بارندگی و جاری شدن سیل فصلی در جهت شمال غار آبشاری به ارتفاع 15 متر ایجاد که منظره بسیار جالبی پدید می آید. و از مناطق بکر و زیبای تفرجگاهی است که مردم استان بویژه شهرستان خاش برای تفریح به آنجا سفر می کنند. گونه های گیاهی موجود در اطراف غار قیچ، گز، نی، بنه و غیره است.

** چشمه آبک زیر

این چشمه در روستای نرون از روستاهای اطراف تفتان واقع شده است. این چشمه آب بسیار سرد و گوارایی دارد.

** سرو زربین دهپابید

این درخت 1200 ساله در روستای دهپابید از توابع بخش نوک آباد در دامنه کوه شاه در 65 کیلومتری مسیر خاش - زاهدان قراردارد. به گفته اهالی این درخت کهنسال قبلاً محل زیارت بوده و زمانی که مردم به اسلام ایمان آوردند درخت توسط روحانیون منطقه به آتش کشیده شد و آثار سوختگی در شاخه های آن دیده می شود.

از این گونه درخت یک اصله در منطقه گروک، یک اصله در چلنگ از توابع بخش نوک آباد و یک اصله در روستای سنگان وجود دارد.

راه دسترسی به درخت دهپابید از طریق روستای دهپابید در 65 کیلومتری جاده خاش - زاهدان می باشد.

** رودخانه کارواندر

این رودخانه واقع در 60 کیلومتری مسیر شهرستان خاش به ایرانشهر دارای آبشاری زیبا و پوشش گیاهی مانند نخل، گز، پونه، بومادران، قیچ و گیاهان مردابی از جمله نی و امثال آن است.

راه دسترسی به آن از طریق روستای کارواندر در 60 کیومتری جاده خاش - ایرانشهر است.

** سردریا

سردریا در 45 کیلومتری شمال شرق شهرستان خاش و در اطراف تفتان واقع شده است. میزان آب آن در طول سال متغیر است. در فصل بارندگی به حداکثر می رسد و در فصل مهاجرت پرندگان، پذیرای پرندگانی از جمله آبچیک، کاکایی و... می باشد.

پوشش گیاهی اطراف آن عمدتاً آرچین، بنه، بادام کوهی، پونه و... است.

*** جاذبه های فرهنگی شهرستان خاش

** قلعه حیدر آباد

در حومه جنوب شرقی شهر، در انتهای خیابان 24 متری رودکی قلعه حیدر آباد خونمایی می کند. مصالح این بنا تماماً از خشت خام و گل و نقشه اصلی آن به صورت مستطیل شکل است. در ساخت این بنا از تزئینات معماری خاصی بهره گرفته شده که می توان به تزئینات کنگره ای شکل نیم دایره ای متمایل به بیضی اشاره کرد.

معماری این بنا مربوط به دوره اسلامی است.

** مسجد جامع خاش

این مسجد در مرکز شهر و در حاشیه خیابان امام خمینی (ره) واقع شده است. احداث ساختمان اصلی مسجد در حوالی سالهای 1307 هـ.ش همزمان با شکل گیری هسته اولیه شهر خاش باز می گردد.

این بنا مرکب از دو قسمت عمده، یکی ساختمان اصلی مسجد و دیگری مناره الحاقی آن است. مناره آجری مسجد در جنوب غربی ساختمان قرار گرفته و زیباترین تزئینات آجری موجود در استان می باشد.

** زیارتگاه مرتضی علی(ع)

این بنای سنگی آجری در دل بیابان و حومه جنوب شرق شهر خاش بر روی تپه ای کوچک آرمیده است. عده ای آن را مسجد و برخی بقایای آتشکده می دانند. برخی هم بر این ادعا هستند که این ساختمان مقبره شخصی از بزرگان خاندان آل علی(ع) است.

این بنا که به دوره تیموری - صفوی نسبت داده می شود از دو قسمت تشکیل شده که یکی مقبره زیارتگاه اصلی و دیگری محل اقامت زوار که در شمال شرق و رو در روی آن واقع شده است.

از دیگر آثار و ابنیه تاریخی این شهرستان می توان به بازارچه سرپوش، آسیاب آبی سنگان، قلعه ناصری و قلعه ایرندگان و برج قدیمی بلو اشاره کرد که بیشتر آنها در شمار آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند.